Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγιά, Σαμαρίνα)

Η Κοίμηση της Θεοτόκου ή Μεγάλη Παναγιά στη Σαμαρίνα είναι ο μητροπολιτικός ναός της πόλης. Πρόκειται για μια ογκώδη τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική του 1800 περίπου με πολύπλευρη εξωτερικά αψίδα ιερού, ευρύχωρο υπερυψωμένο διώροφο νάρθηκα-γυναικωνίτη στα δυτικά και ανοιχτή στοά (χαγιάτι) στη δυτική και νότια πλευρά. Η κάλυψη του κυρίως ναού γίνεται με δίριχτη στέγη, αρχικά από σχιστόπλακες που σήμερα διατηρούνται μόνο στην αψίδα. Διαθέτει δύο εισόδους, μία στον δυτικό τοίχο του νάρθηκα και μία στο νοτιοδυτικό άκρο του κυρίως ναού. Το ανατολικό τμήμα της νότιας στοάς διαμορφώνεται σε παρεκκλήσι αφιερωμένο στους ισαποστόλους Πέτρο και Παύλο. Ο πύργος του κωδωνοστασίου στη νοτιοδυτική πλευρά είναι κτίσμα του 1876. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του ναού αποτελεί ένα μεγάλο πεύκο, το οποίο φύεται στην κόγχη του ιερού από το 1850 περίπου.

Ο ναός είναι χτισμένος με αδρά λαξευμένους δόμους από ασβεστόλιθο σε επάλληλες στρώσεις διαφορετικού πάχους. Με μεγαλύτερη επιμέλεια είναι χτισμένες οι γωνίες του κτιρίου με ορθογωνικούς λαξευτούς ογκόλιθους, καθώς και οι τοξοστοιχίες των στοών με ημικυκλικά τόξα που βαίνουν σε μικρού ύψους κίονες μέσω υποτυπώδους κιονοκράνου. Αξιόλογο δείγμα λαϊκής τέχνης είναι ο λιθανάγλυφος διάκοσμος στο περιθύρωμα της νοτιοδυτικής εισόδου του ναού, ο οποίος με βάση σύγχρονή του επιγραφή χρονολογείται στα 1816.

Ο ναός είναι εσωτερικά κατάγραφος. Σύμφωνα με γραπτή κτητορική επιγραφή, η ιστόρησή του ολοκληρώθηκε στις 30 Ιουλίου 1829 επί μητροπολίτου Ανθίμου από τους Σαμαριναίους ζωγράφους Χρήστο και Αντώνιο, γιους του παπα-Ιωάννου. Οι ίδιοι ζωγραφίζουν ένα χρόνο νωρίτερα στον Προφήτη Ηλία στην ίδια πόλη, ενώ η δράση τους επεκτείνεται σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων. Ο διάκοσμος του ναού περιλαμβάνει σκηνές από τον θεομητορικό και χριστολογικό κύκλο, σκηνές λειτουργικού περιεχομένου και πλήθος μορφών αγίων. Χαρακτηριστικά της τέχνης των ζωγράφων είναι η διακοσμητική διάθεση, οι χρωματικές αντιθέσεις και η πομπώδης θεατρική κίνηση που μαρτυρούν έντονη επίδραση της αισθητικής του δυτικού μπαρόκ, ενώ εκτεταμένη είναι και η χρήση στοιχείων από την εγχώρια λαϊκή τέχνη.

Εξαιρετικής τέχνης, με έντονη την επίδραση του δυτικού μπαρόκ, είναι το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο του ναού με κύκλο από τη Γένεση, ο άμβωνας, ο δεσποτικός θρόνος και τα προσκυνητάρια. Το τέμπλο περιλαμβάνει και το παλαιότερο ενυπόγραφο έργο του Μιχαήλ Αναγνώστου, τη Δεσποτική εικόνα της Βρεφοκρατούσας που χρονολογείται στα 1811, ενώ στον ίδιο ζωγράφο αποδίδεται και η ανυπόγραφη Δεσποτική εικόνα του Χριστού. Σε άλλη φορητή εικόνα του τέμπλου, επιγραφή του 1820 μνημονεύει τον μητροπολίτη Γρεβενών Βαρθολομαίο. Σήμερα πολλές από τις εικόνες του τέμπλου είναι αντίγραφα, καθώς οι αυθεντικές έχουν κλαπεί. Ο κυρίως ναός και το ιερό καλύπτονται με ξυλόγλυπτη νταμπλαδωτή οροφή με αξιόλογο γραπτό φυτικό διάκοσμο με έντονες χρωματικές αντιθέσεις.

Πηγή / Βιβλιογραφία

Προσβασιμότητα: Περιορισμένη πρόσβαση, η εκκλησία δεν διαθέτει ράμπα για καροτσάκια.