Ι.Ν. Μεταμόρφωσης Σωτήρος (Σαμαρίνα)

O ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το καθολικό της Αγίας Παρασκευής. Σύμφωνα με γραπτή κτητορική επιγραφή, η οποία διατηρείται στην εσωτερική όψη του τοίχου πάνω από τη δυτική είσοδο, ο ναός ήταν αρχικά αφιερωμένος στην Αγία Παρασκευή. Η ιστόρησή του με αξιόλογες τοιχογραφίες χρονολογείται, με βάση την ίδια επιγραφή, στα 1819 επί μητροπολίτου Γρεβενών Βαρθολομαίου, υπό την επιστασία και συνδρομή των πατέρων της Μονής. Το έτος ανέγερσής του θα μπορούσε να τοποθετηθεί στα τέλη του 18ου αιώνα και οπωσδήποτε πριν από το 1819. Την παλαιότερη αναφορά στη μετονομασία του ναού κάνει στη Διήγησή του, χρονολογημένη στα 1856, ο Χρύσανθος Παπαϊωάννου, μοναχός στη Μονή της Αγίας Παρασκευής και μετέπειτα επίσκοπος Δομοκού.

Ο ναός, πιθανόν κοιμητηριακός, ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδή εγγεγραμμένου με τυφλό ημισφαιρικό θόλο αντί κεντρικού τρούλου, τα υπόλοιπα τμήματα της θολοδομίας διαμορφώνονται με ημικυλινδρικές καμάρες και φουρνικά και καλύπτεται με δίριχτη στέγη, αρχικά από πλάκες σχιστόλιθου. Διαθέτει δύο εισόδους, στο δυτικό τοίχο του νάρθηκα και στο νοτιοδυτικό άκρο του κυρίως ναού αντίστοιχα.

Ο ναός είναι χτισμένος με λαξευμένους ορθογωνικούς λίθους διαφόρων διαστάσεων σε επάλληλες στρώσεις, με έκδηλη την πρόθεση μίμησης του ψευδοϊσόδομου συστήματος. Ιδιαίτερα επιμελημένη είναι η λάξευση των λίθων της αψίδας, όπου και διαμορφώνονται τυφλά αψιδώματα με τρίλοβα τόξα, καθώς και αυτών που έχουν χρησιμοποιηθεί στις γωνίες και στα περιθυρώματα. Την αψίδα κοσμούν ανάγλυφες πλάκες με σταυρούς, δικέφαλους αετούς και άλλα θέματα. Περίτεχνο ανάγλυφο διάκοσμο, εξαίρετο δείγμα λαϊκής τέχνης, φέρει και το εξωτερικό πλαίσιο του δυτικού θυρώματος.

Ο ναός είναι εσωτερικά κατάγραφος. Με βάση την κτητορική επιγραφή, η ιστόρησή του έγινε από τους Σαμαριναίους ζωγράφους Δημήτριο και Μιχαήλ Αναγνώστου και παπα-Ιωάννη Αναγνώστου και ολοκληρώθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1819. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τοιχογραφικού διακόσμου συνιστούν ο πλούτος και η πυκνότητα των εικονογραφικών κύκλων, ο μεγάλος αριθμός αγίων, ολόσωμων ή σε προτομή, η χρήση ποικίλων φυτικών και γεωμετρικών μοτίβων, η ζωηρότητα των χρωμάτων, καθώς και οι έντονες επιδράσεις του δυτικού μπαρόκ και ροκοκό. Η ζωγραφική της Αγίας Παρασκευής αποτελεί αξιόλογο δείγμα της τέχνης των Σαμαριναίων ζωγράφων, οι οποίοι δημιουργούν πρωτότυπες συνθέσεις, μέσα από τον συγκερασμό παλαιών και σύγχρονων προτύπων. Η δράση εξάλλου του ζωγράφου Μιχαήλ Αναγνώστου ξεπερνά τα όρια της Σαμαρίνας, με έργα στην Καλαμπάκα, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.

Από το εικονογραφικό πρόγραμμα του κυρίως ναού αξιοσημείωτη είναι η παράσταση του θεομητορικού ύμνου «Ἄξιόν ἐστι» στη δυτική καμάρα, όπου η Θεοτόκος απεικονίζεται φτερωτή, στοιχείο εξαιρετικά σπάνιο στην εικονογραφία της που προέρχεται μάλλον από την Αποκάλυψη. Η Δεσποτική εικόνα της Θεοτόκου στο τέμπλο φέρει την υπογραφή του Μιχαήλ Αναγνώστου και χρονολογείται στα 1815.

Πηγή / Βιβλιογραφία

Προσβασιμότητα: Περιορισμένη πρόσβαση, η εκκλησία δεν διαθέτει ράμπα για καροτσάκια.